Khi nói đến những kiệt tác hội họa vĩ đại, chắc chắn không thể bỏ qua “The Last Supper” (Bữa Tiệc Ly) của danh họa Italia thời Phục hưng, Leonardo Da Vinci. Bức bích họa ấn tượng này, được vẽ trên tường nhà thờ Santa Maria delle Grazie ở Milan từ năm 1495 đến 1498, tái hiện khoảnh khắc đầy kịch tính khi Chúa Jesus thông báo với 12 môn đồ rằng có một người trong số họ sẽ phản bội Ngài.
Nhưng điều ít người biết, hoặc ít nhất là vẫn còn là một giai thoại gây tranh cãi, là câu chuyện thú vị về quá trình Da Vinci tìm kiếm người mẫu cho hai nhân vật đối lập nhất trong bức tranh: Chúa Jesus và Judas.
Tương truyền rằng, để tìm được hình mẫu hoàn hảo cho Chúa Jesus – người toát lên vẻ thánh thiện, thông thái – Da Vinci đã phải chọn lọc trong số hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người. Cuối cùng, ông đã tìm thấy một chàng trai trẻ với thần thái đúng như mong đợi và hoàn thành hình tượng Chúa Jesus chỉ trong khoảng sáu tháng. Sau đó, ông tiếp tục vẽ mười một tông đồ còn lại, mỗi người một vẻ đúng như mô tả.
Tuy nhiên, thử thách lớn nhất lại nằm ở việc tìm người mẫu cho Judas. Để tạo sự tương phản mạnh mẽ, Da Vinci cần một hình mẫu lột tả được sự đê tiện, hèn hạ, dường như là “tận đáy xã hội”. Ông lại tiếp tục công cuộc tìm kiếm quy mô lớn và cuối cùng, ánh mắt của ông dừng lại ở một nhà tù tại Rome. Người ông chọn là một tử tù đang chờ ngày hành hình, kẻ đã phạm vô số tội ác man rợ. Da Vinci rất hài lòng và dành sáu tháng tiếp theo để phác họa hình tượng kẻ phản bội. Đặc biệt, trong suốt thời gian đó, tên tử tù này cũng được hưởng nhiều đặc ân chưa từng có.
Khi bức vẽ Judas gần như hoàn tất và lính canh chuẩn bị giải tên tử tù đi, một khoảnh khắc bất ngờ đã xảy ra. Tên tử tù chạy đến bên Da Vinci, nước mắt giàn giụa níu tay ông và nói:
“Ngài không nhận ra tôi sao? Tôi chính là người mà trước đây ngài đã chọn để vẽ Chúa Jesus!”.
Da Vinci vô cùng ngạc nhiên, ông nhìn kỹ người trước mặt, cố gắng tìm lại hình ảnh chàng trai thánh thiện ngày nào, nhưng không thể nhận ra. Dù tin lời người tử tù, ông vẫn cho phép lính canh đưa hắn đi, nhưng lòng đầy trăn trở. Làm sao một người từng được coi là hiện thân của sự thánh thiện lại có thể suy đồi đến mức trở thành một kẻ tội đồ tàn ác như vậy?
Câu chuyện này, dù tính xác thực còn bỏ ngỏ, vẫn tồn tại song hành cùng danh tiếng của bức “Tiệc Ly”, và quan trọng hơn, nó ẩn chứa những thông điệp sâu sắc về bản chất con người mà chúng ta có thể suy ngẫm từ góc độ tâm lý học xã hội.
Những Góc Nhìn Tâm Lý Từ Giai Thoại
Ranh Giới Thiện Ác Mỏng Manh Đến Ngỡ Ngàng: Câu chuyện minh chứng cho một thực tế phũ phàng: sự biến chất có thể diễn ra rất nhanh chóng. Một người với phẩm chất được cho là thánh thiện lại có thể trở thành kẻ xấu xa, tàn bạo chỉ trong một khoảng thời gian. Điều này không chỉ xảy ra với những người “bình thường” mà cả những cá nhân có địa vị, danh tiếng trong xã hội. Sự sa ngã về đạo đức, nhân cách đôi khi không phải là một quá trình dài, mà có thể đến chỉ trong tích tắc khi con người mất đi sự tự chủ hay kiểm soát hành vi. Từ góc độ tâm lý, đây là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc liên tục tu dưỡng bản thân, hướng đến điều thiện và hiểu rõ những yếu tố tiêu cực có thể ảnh hưởng đến chúng ta. Đừng bao giờ vội khẳng định điều gì, hãy tự răn mình phải luôn tỉnh thức. Và đừng ngạc nhiên khi thấy một người tưởng chừng tốt bụng lại phạm tội tày đình; một người được mọi người quý mến lại có mặt tối kinh hoàng; hay một quan chức được ngưỡng mộ lại vướng vào vòng lao lý. Ranh giới ấy, thực sự, rất mong manh.
Ngoại Hình Có Thể Phản Ánh Nội Tâm (Nhưng Không Tuyệt Đối): Dù tên tử tù đã được cải thiện điều kiện ăn uống và tâm lý trong sáu tháng làm người mẫu, Da Vinci vẫn không thể nhận ra anh ta. Điều này gợi nhắc câu nói cổ xưa “Họa hổ, họa bì, nan họa cốt. Tri nhân, tri diện, bất tri tâm.” Đúng là hiểu rõ tâm tính con người là điều khó. Tuy nhiên, từ góc nhìn tâm lý, thái độ, hành vi, cách giao tiếp và thậm chí là một phần nào đó qua ngoại hình (ánh mắt, cử chỉ, thần thái theo thời gian) có thể tiết lộ đáng kể về nội tâm của một người. Sự sang trọng hay hèn kém, sự lương thiện hay gian trá, sự chính trực hay xu nịnh… ít nhiều đều bộc lộ ra bên ngoài. Đôi khi, cái “trực giác” ban đầu khi tiếp xúc với ai đó, cảm giác không an toàn hay không thiện cảm, có thể đáng để lắng nghe. Nó không phải lúc nào cũng đúng, nhưng là một tín hiệu tiềm năng mà bộ não xử lý dựa trên vô vàn tín hiệu nhỏ.
Đánh Giá Con Người, Hãy Nhìn Vào Hành Động: Giai thoại về Da Vinci chọn người mẫu cũng hàm chứa một bài học sâu sắc về cách nhìn người. Dù có thể biết được quá khứ “thánh thiện” của tên tử tù (nếu câu chuyện là thật), Da Vinci được cho là vẫn giữ vững quan điểm của mình: người mẫu cho Chúa Jesus và Judas là hai con người khác nhau, dựa trên hình hài và bản chất hiện tại ông cảm nhận được. Đó có thể là sự nhạy bén của một thiên tài. Trong cuộc sống thường ngày, điều này càng đúng. Để hiểu và đánh giá một người, điều quan trọng nhất không phải là những gì họ nói về bản thân, danh tiếng, địa vị hay chức vụ của họ. Thay vào đó, hãy tập trung vào những việc làm, hành động cụ thể của họ. Hành động mới là thước đo chân thực nhất của nhân cách.
Tóm lại, dù chỉ là một giai thoại chưa được kiểm chứng, câu chuyện bên lề về bức “Tiệc Ly” vẫn mang đến những suy ngẫm sâu sắc về bản chất con người, ranh giới giữa thiện và ác, và cách chúng ta nên nhìn nhận lẫn nhau trong cuộc sống phức tạp này.
——————
- nguồn của Đoàn Văn Báu
- Thay đổi giọng văn bằng vStyleTransfer v1.2.0 (chạy trên Gemini 2.5 Pro)